Darknet nədir?
Darknet (qara şəbəkə) internetin adi axtarış sistemləri (Google, Bing və s.) vasitəsilə əldə edilə bilməyən hissəsidir. O, istifadəçilərin məlumatlarını və fəaliyyətlərini qorumaq üçün anonim protokollardan istifadə edən qapalı bir şəbəkədir. Çox vaxt darkneti "dərin internet" (Deep Web) ilə qarışdırırlar. "Dərin internet" axtarış sistemləri vasitəsilə əlçatan olmayan bütün səhifələri və məlumatları əhatə edir. Ancaq darknet xüsusi olaraq məxfilik və anonimlik təmin etmək üçün yaradılmışdır.
Darknet Necə İşləyir?
Darknet Tor (The Onion Router) və ya I2P (Invisible Internet Project) kimi xüsusi şəbəkələr və protokollar vasitəsilə işləyir. Bu şəbəkələr istifadəçilərin IP ünvanlarını gizlədərək və trafiki şifrələyərək anonimlik təmin edir. İstifadəçilər darknetə daxil olmaq üçün xüsusi proqramlardan istifadə edirlər ki, bu da onların real yerini və şəxsiyyət məlumatlarını açıqlamadan şəbəkəyə daxil olmalarını təmin edir.
Tor darknetə giriş təmin edən ən populyar şəbəkədir. O, "soğan yönləndirməsi" metodundan istifadə edir, burada məlumatlar bir neçə dəfə şifrələnir və bir neçə nod (qovşaq) vasitəsilə ötürülür ki, bu da göndərici və alıcını izləməyi çətinləşdirir.
Darknet Nə Üçün İstifadə Olunur?
Darknetin həm qanuni, həm də qanunsuz istifadə sahələri var:
Məxfilik və anonimlik: Jurnalistlər, aktivistlər və dissidentlər darknetdən məlumat mübadiləsi və ünsiyyət üçün istifadə edirlər ki, onların fəaliyyəti təqib və ya senzura altına düşməsin.
Qara bazarlar: Təəssüf ki, darknet həm də narkotiklər, silah, oğurlanmış məlumatlar və saxta sənədlər kimi qanunsuz fəaliyyətlərin həyata keçirildiyi yer kimi tanınır. Ən məşhur belə qara bazarlardan biri 2013-cü ildə bağlanan "Silk Road" idi, lakin o vaxtdan bəri bir çox digər bazar açılıb.
Haker forumları və xidmətləri: Darknet həm də kiberhücumlar üçün alətlərin, ransomware (şantaj proqramları) və digər hücum vasitələrinin müzakirə və paylaşıldığı haker forumlarının məkanıdır.
Araşdırmalar və eksperimentlər: Bəzi tədqiqatçılar darknetdən kibertəhlükəsizlik, təhdidlərin analizi və kibercinayətkarlıqla mübarizə metodlarının işlənib hazırlanması üçün istifadə edirlər.
Təhlükələr və Risklər
Darknetdən istifadə bir sıra təhlükələrlə əlaqələndirilir. Birincisi, bəzi saytlara daxil olmaq istifadəçiləri zərərli proqram və ya phishing hücumlarına məruz qoya bilər. İkincisi, bəzi xidmətlər cinayətkarları müəyyən etmək üçün hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təşkil edilən tələlər ola bilər. İstifadəçilər həmçinin şəbəkənin digər iştirakçılarının hücumlarına məruz qala və ya cinayət fəaliyyətinə cəlb oluna bilərlər.
Darknetdə Necə Təhlükəsiz Qalmaq Olar?
Əgər darkneti araşdırmağa qərar verirsinizsə, təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək vacibdir:
- VPN istifadə edin: Anonimliyinizi daha da qorumaq üçün.
- Saytlarla diqqətli olun: Şübhəli və saxtakar saytları ziyarət etməkdən çəkinin.
- Şəxsi məlumatları açıqlamayın: Heç vaxt ad, ünvan və ya əlaqə məlumatlarınızı paylaşmayın.
- Etibarlı antivirus proqramlarından istifadə edin: Cihazınızı mümkün zərərli proqramlardan qoruyun.
Darknet, məxfilik və anonimlik kimi qanuni istifadə imkanları ilə yanaşı, bir çox qanunsuz fəaliyyətlərin də məkanı olan mürəkkəb və ziddiyyətli bir internet hissəsidir. Bütün üstünlüklərinə baxmayaraq, darknetdən istifadə müəyyən risklərlə bağlıdır və onun istifadəsində ağıllı yanaşma tələb olunur.
