"Tor" nədir?
Müasir rəqəmsal dünyada, internetdə məxfilik getdikcə daha çox təhlükə altına düşdüyü bir vaxtda, Tor kimi alətlər onlayn fəaliyyətlərini anonim saxlamaq və qorumaq istəyən hər kəs üçün zəruri hala gəlib. "Tor" (The Onion Router - Soğan Yönləndiricisi), istifadəçilərin yerini və onlayn fəaliyyətlərini müşahidə və izləmədən qorumaq üçün nəzərdə tutulmuş şəbəkə və proqram təminatıdır. Bu məqalədə, Tor-un necə işlədiyini, nə üçün vacib olduğunu və rəqəmsal məxfiliyinizi necə artırmaq üçün istifadə edə biləcəyinizi araşdıracağıq.
Tor nədir?
Tor, istifadəçilərə interneti anonim şəkildə gəzməyə imkan verən pulsuz və açıq mənbəli proqram təminatıdır. Əvvəlcə ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Tədqiqat Laboratoriyası tərəfindən hökumət kommunikasiyalarını qorumaq üçün inkişaf etdirilib, lakin bu gün dünyada milyonlarla insan məxfilik və təhlükəsizliyi artırmaq üçün Tor-dan istifadə edir. Tor anonimliyi, "soğan yönləndirilməsi" adlanan unikal proses vasitəsilə təmin edir. Bu proses məlumatların bir neçə dəfə şifrələnməsindən və könüllülər tərəfindən idarə olunan serverlər şəbəkəsi - node-lar və ya relay-lar vasitəsilə yönləndirilməsindən ibarətdir.
Tor necə işləyir?
Tor "soğan yönləndirilməsi" prinsipi ilə işləyir və bir neçə şifrələmə təbəqəsini əhatə edir:
Bir neçə nod vasitəsilə yönləndirmə: İstifadəçi Tor vasitəsilə sorğu göndərdikdə, məlumat bir neçə dəfə şifrələnir və nodlar(düyünlər) adlanan bir sıra relelər vasitəsilə yönləndirilir. Hər rele yalnız marşrutda əvvəlki və növbəti nod haqqında məlumata sahibdir, lakin bütün marşrut haqqında məlumata malik deyil. Bu, şəbəkədəki heç bir nöqtənin məlumatların həm mənbəyini, həm də son təyinat nöqtəsini izləyə bilməməsini təmin edir.
Təqəbə-təqəbə şifrələmə: Məlumat soğan qatlarına (təbəqələrinə) bənzər bir neçə təbəqədə şifrələnir. Tor şəbəkəsindəki hər bir nod məlumatı növbəti noda ötürməzdən əvvəl bir şifrələmə təbəqəsini açır. Sonuncu nod - çıxış nodu, son şifrələmə təbəqəsini açır və məlumatları açıq internetdəki son təyinat yerinə göndərir.
IP ünvanının gizlədilməsi: Tor istifadəçinin həqiqi IP ünvanını gizlədir. Əvəzinə, çıxış nodunun IP ünvanı göstərilir ki, bu da istifadəçinin yerini izləməyi və ya onu müəyyən etməyi çətinləşdirir.
Tor-dan niyə istifadə etmək lazımdır?
Anonimlik və məxfilik: Tor, istifadəçilərin IP ünvanını gizlədərək və trafiki şifrələyərək anonim qalmasına kömək edir. Bu, xüsusilə jurnalistlər, aktivistlər, məlumat ifşaçıları və internetdə gəzərkən və ya ünsiyyət qurarkən kimliyini qorumağa ehtiyacı olan digər şəxslər üçün faydalıdır.
İzləməyə qarşı qorunma: Tor, internet provayderləri, hökumət qurumları və digər subyektlərin internet fəaliyyətlərinizi izləməsinin qarşısını alaraq onlayn nəzarətdən qoruyur. Bu, xüsusilə sərt senzura və müşahidə qanunlarına malik ölkələrdə vacibdir.
Senzuranı keçmək və bloklanmış məzmuna giriş: Tor istifadəçilərə internet senzurasını keçməyə və ölkələrində bloklanmış və ya məhdudlaşdırılmış məzmuna giriş imkanı verir. Bu, dövlət senzurası, geocoğrafi məhdudiyyətlər və ya korporativ bloklar səbəbindən əlçatmaz olan vebsaytlara və xidmətlərə daxil olmağa imkan yaradır.
Həssas ünsiyyətin qorunması: Tor, hakerlər və ya digər zərərli şəxslər tərəfindən ələ keçirilməsinin qarşısını almaq üçün məxfi ünsiyyətin, məsələn, məxfi e-poçtların və ya mesajların qorunması üçün istifadə edilə bilər.
Tor-dan təhlükəsiz istifadə etmək üçün məsləhətlər
Tor Browser-i yükləyin və quraşdırın: Tor-dan istifadə etməyin ən asan yolu, Mozilla Firefox-a əsaslanan Tor Browser-i yükləməkdir. O, Tor şəbəkəsinə qoşulmaq üçün əvvəlcədən konfiqurasiya edilib və bir neçə daxili məxfilik və təhlükəsizlik funksiyasını təmin edir. Tor Browser-i Tor Layihəsinin rəsmi veb saytından yükləyə bilərsiniz.
Tor-u öz tələblərinizə uyğunlaşdırın: Tor Browser-i quraşdırdıqdan sonra, onu öz tələblərinizə uyğun təhlükəsizlik parametrlərini tənzimləyə bilərsiniz. Məsələn, JavaScript və digər potensial təhlükəli məzmunu söndürmək üçün təhlükəsizlik səviyyəsini artırmaq mümkündür, lakin bu, bəzi saytların funksionallığını məhdudlaşdıra bilər.
Şəxsi hesablarınızla daxil olmaqdan çəkinin: Anonimliyi qorumaq üçün Tor-dan istifadə edərkən şəxsi hesablarınıza (məsələn, Google, Facebook və ya bank hesabınıza) daxil olmaqdan çəkinin, çünki bu, sizin kimliyinizi ifşa edə və məxfiliyinizi təhlükəyə ata bilər.
Çıxış nodlarının risklərindən xəbərdar olun: Çıxış nodu, Tor şəbəkəsində son relesidir və trafikinizi son təyinat nöqtəsinə göndərir. Trafik Tor şəbəkəsi daxilində şifrələnmiş olsa da, o, çıxış nodunu tərk etdikdə şifrələnmir. Tor vasitəsilə həssas məlumatların ötürülməsində diqqətli olun və HTTPS və ya end-to-end şifrələmə tətbiqləri kimi əlavə şifrələmə vasitələrindən istifadə edin.
Tor Browser-i mütəmadi olaraq yeniləyin: Tor Browser-in son təhlükəsizlik yeniləmələri və funksiyalarının mövcud olmasını təmin etmək üçün mütəmadi olaraq yeniləyin.
Tor-un məhdudiyyətləri
Daha yavaş internet sürəti: Tor məlumatlarınızı bir neçə rele vasitəsilə yönləndirdiyindən, internet bağlantınızı əhəmiyyətli dərəcədə yavaşlata bilər. Bu, təkmilləşdirilmiş məxfilik və təhlükəsizlik üçün bir əvəzdir.
Bəzi saytlar tərəfindən bloklanması: Bəzi veb saytlar, Tor-un məlum çıxış nodlarından gələn trafiki bloklayır ki, bu da bəzi xidmətlərə girişin çətin olmasına səbəb ola bilər. Bununla belə, bəzən bu blokları keçmək üçün körpülərdən — xüsusi Tor relelərindan istifadə etmək mümkündür.
İrəliləmiş hücumlara qarşı zəiflik: Tor məxfiliyinizi qorumaq üçün güclü bir vasitə olsa da, irəliləmiş hücumlara qarşı tamamilə dayanıqlı deyil. Dövlət qurumları və yaxşı resursları olan hücumçular, bəzi şərtlər altında, xüsusən də Tor şəbəkəsində bir neçə nodu idarə edirlərsə, istifadəçiləri deanonimizasiya(anonimliyin olmaması) edə bilərlər.
Tam həll deyil: Tor anonimliyinizi qoruyur, lakin sizi tamamilə görünməz etmir. Məsələn, əgər şəxsi hesabınıza daxil olsanız, kimliyiniz hələ də fəaliyyətinizlə əlaqələndirilə bilər. Tam məxfilik üçün Tor-dan istifadəni digər təhlükəsizlik təcrübələri ilə birləşdirmək vacibdir.
Tor, internetdə məxfilik və təhlükəsizliyi təmin etmək üçün güclü bir vasitədir. Trafiki şifrələməklə və onu könüllülər tərəfindən idarə olunan rele şəbəkəsi vasitəsilə yönləndirməklə, Tor istifadəçiləri nəzarətdən, senzura və məlumatın ələ keçirilməsindən qorumağa kömək edir. Bununla belə, bu bir möcüzə həlli deyil; istifadəçilər onun məhdudiyyətlərini bilməli və onu digər təhlükəsizlik tədbirləri ilə birgə istifadə etməlidirlər. Jurnalist, aktivist və ya sadəcə internetdə məxfilik dəyərli hesab edən biri olmağınızdan asılı olmayaraq, Tor rəqəmsal alətlər arsenalınızda mühüm bir vasitə ola bilər.
