WWW nədir? (World Wide Web)
World Wide Web (Dünya Miqyasında Veb), qısaca veb, istifadəçilərin internetdə müxtəlif məlumat resurslarını tapmasına, baxmasına və onlarla qarşılıqlı əlaqədə olmasına imkan verən bir sistemdir. Veb 1989-cu ildə Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatında (CERN) çalışan alim Tim Berners-Li tərəfindən yaradılmışdır. Əsas məqsəd dünyanın hər yerində olan alimlər arasında məlumat mübadiləsi üçün bir yol yaratmaq idi. O vaxtdan bəri, WWW gündəlik həyatımızın mühüm bir hissəsinə çevrilərək informasiya əldə etmək, ünsiyyət qurmaq və biznes aparmaq üsullarını dəyişdi.
WWW-nin əsas iş prinsipləri
Veb və İnternet sinonim deyildir, baxmayaraq ki, bu terminlər tez-tez qarışdırılır. İnternet qlobal şəbəkədir, milyonlarla kompüteri birləşdirir, WWW isə bu şəbəkənin təmin etdiyi xidmətlərdən biridir. Veb, müştəri-server modeli prinsipi ilə işləyir:
- Müştəri: İstifadəçinin məlumatı soruşduğu cihazdır (məsələn, kompüter, smartfon və ya planşet), və brauzer (veb səhifələrə baxmaq üçün proqram) vasitəsilə işləyir.
- Server: Veb səhifələr və digər resursların saxlandığı kompüter və ya kompüterlər qrupudur. Serverlər sorğuları emal edir və lazım olan məlumatları müştəriyə geri göndərir.
WWW-nin əsas texnologiyaları
WWW-nin fəaliyyət göstərməsi üçün bir neçə əsas texnologiya istifadə olunur:
HTTP (Hypertext Transfer Protocol): Müştəri və serverlərin məlumatları necə mübadilə etməsini müəyyən edən protokoldur. URL (veb-saytın ünvanı) brauzerə daxil edildikdə, brauzer serverə HTTP sorğusu göndərir və veb səhifənin məlumatını istəyir.
HTML (Hypertext Markup Language): Veb səhifələrin yaradılması üçün istifadə olunan işarələmə dilidir. HTML, veb səhifənin quruluşunu təsvir edir və mətn, şəkil, hiperlink və digər elementləri əlavə etməyə imkan verir.
URL (Uniform Resource Locator): URL internetdəki resursun unikal ünvanıdır və lazım olan veb səhifənin serverdə harada olduğunu göstərir.
WWW necə işləyir?
Veb-sayta daxil olduqda bir neçə mərhələdə qarşılıqlı əlaqə baş verir:
- Ünvanın daxil edilməsi: Məsələn, www.example.com kimi bir sayt ünvanı brauzerə daxil edilir.
- Axtarış və qoşulma: Brauzer DNS (Domain Name System) sistemindən istifadə edərək domen adını (məsələn, example.com) serverin IP ünvanına çevirir.
- HTTP sorğusunun göndərilməsi: Brauzer serverə HTTP sorğusu göndərir və lazım olan resursları istəyir.
- Serverin cavabı: Server HTTP cavabı göndərir (məsələn, 200 — sorğu uğurludur) və veb səhifənin məzmununu çatdırır.
- Səhifənin göstərilməsi: Brauzer məlumatları alır, HTML, CSS və JavaScript kodlarını emal edir və istifadəçiyə səhifəni göstərir.
WWW-nin inkişafı: Web 1.0-dan Web 3.0-a qədər
Web 1.0 (statik veb): Vebin ilk versiyası, sadə, statik səhifələrlə xarakterizə olunur və mətn və şəkilləri ehtiva edirdi. İstifadəçilər yalnız səhifələrə baxa bilirdi, amma qarşılıqlı əlaqə qura bilmirdilər.
Web 2.0 (interaktiv veb): Bu versiya 2000-ci illərin əvvəllərində yarandı və interaktiv veb tətbiqlər gətirdi. Web 2.0 istifadəçilərə sosial şəbəkələrdə, bloqlarda və forumlarda məzmun yaratmağa imkan verdi.
Web 3.0 (semantik veb): Gələcəkdə Web 3.0 süni intellekt və blokçeyn texnologiyalarını inteqrasiya etməyi nəzərdə tutur, daha ağıllı qarşılıqlı əlaqə və təhlükəsizlik təmin edəcək.
Müasir dünyada WWW-nin əhəmiyyəti
Dünya Miqyasında Veb həyatımızı kökündən dəyişib, bizə məlumat əldə etmə, ünsiyyət qurma, öyrənmə və əylənmə imkanları yaradıb. Veb, e-ticarət, təhsil, səhiyyə, dövlət xidmətləri kimi sahələrin inkişafında əsas rol oynamışdır.
Texnologiyalar inkişaf etdikcə WWW də təkamül edir və dəyişir, istifadəçilər üçün yeni imkanlar açır və rəqəmsal dünyada mümkün olanların sərhədlərini genişləndirir.
