Django: Veb Tərtibat Üçün Güclü Çərçivə
Django, Python proqramlaşdırma dilində yazılmış yüksək səviyyəli bir veb çərçivədir və təhlükəsiz şəkildə veb tətbiqləri sürətlə inkişaf etdirməyə imkan verir. Django-nun məqsədi veb saytların yaradılmasını sadələşdirməkdir, rahat alətlər və strukturlu bir yanaşma təqdim edir. Bu çərçivə geniş imkanları və "batereya ilə gəlir" fəlsəfəsi ilə digər çərçivələrdən seçilir, yəni çoxsaylı daxili funksiyalar və alətlər təqdim edir.
Django Tarixi
Django-nun tarixi 2003-cü ildən başlayır, o, Kanzasdakı Lawrence Journal-World qəzetinin xəbər veb layihəsi üçün hazırlanmışdır. Çərçivənin yaradıcıları Adrian Holovaty və Simon Willison-dur. Django-nun rəsmi buraxılışı 2005-ci ilin iyul ayında BSD lisenziyası altında baş tutub. Çərçivənin adı məşhur caz gitaristi Django Reinhardt-ın (Django Reinhardt) şərəfinə verilmişdir.
Django-nun Üstünlükləri
Sürətli İnkişaf (Rapid Development): Django, sürətli prototiplərin və MVP-lərin (Minimum Viable Product) yaradılmasına imkan verir, bu da xüsusilə startaplar və kiçik layihələr üçün vacibdir. Çərçivə əvvəlcədən qurulmuş mühit sayəsində minimal quraşdırma və konfiqurasiya vaxtı tələb edir.
Genişlənmə imkanı: Django həm kiçik saytlar, həm də yüksək trafikli böyük layihələr üçün əlverişlidir. Onun komponentləri asanlıqla genişlənə bilər və çoxlu sayda sorğunu idarə etməyə imkan verir.
Təhlükəsizlik: Django inkişaf etdiriciləri təhlükəsizliyə xüsusi diqqət yetirirlər. Çərçivə SQL injection, Cross-Site Scripting (XSS), Cross-Site Request Forgery (CSRF) və Clickjacking kimi yayılmış hücumlardan qorunma təmin edir.
Daxili Admin Panel: Django-nun əsas üstünlüklərindən biri məlumatlar bazasını idarə etmək və saytın daxili məzmununu idarə etmək üçün avtomatik yaradılan admin interfeysidir.
Kodun Dəqiq Bölünməsi (MVC/MTV): Django MTV (Model-Template-View) dizayn şablonundan istifadə edir ki, bu da klassik MVC (Model-View-Controller) ilə oxşardır. Bu yanaşma iş məntiqini, təqdimatı və məlumatları ayırmağa imkan verir və kodu daha anlaşıqlı və dəstəklənən edir.
Django-nun Əsas Komponentləri
1. Models (Modellər)
Modellər məlumat qatını təmsil edir və məlumatlar bazası ilə əlaqə yaratmaq üçün istifadə olunur. Onlar cədvəllərin strukturunu və aralarındakı əlaqələri müəyyən edir, həmçinin ORM (Object-Relational Mapping) vasitəsilə məlumatları idarə etməyə imkan verir ki, bu da tərtibatçıları mürəkkəb SQL sorğuları yazmaqdan azad edir.
2. Views (Nümayəndələr)
Views HTTP sorğularını emal edir və HTTP cavablarını qaytarır. Onlar biznes məntiqini yerinə yetirir, məlumatları əldə etmək üçün modellərlə qarşılıqlı əlaqədə olur və onları istifadəçiyə göstərilməsi üçün şablonlara ötürür. Django həm funksional, həm də sinif əsaslı views-ləri dəstəkləyir.
3. Templates (Şablonlar)
Şablonlar məlumatların istifadəçiyə göstərilməsindən məsuldur. Bunlar dinamik məlumatları, idarəetmə konstruksiyalarını və filtrləri daxil etmək üçün imkan verən Django-nun şablon dili ilə yazılmış HTML fayllarıdır.
4. URLs (Marşrutlaşdırma)
Django URL-lərin müvafiq views-lərə yönləndirilməsi üçün marşrutlaşdırma sistemindən istifadə edir. urls.py faylı vasitəsilə tərtibatçı, hansı URL sorğularının hansı views-lər tərəfindən emal ediləcəyini müəyyən edir.
5. Forms (Formalar)
Django HTML formaları ilə işləmək üçün güclü API təmin edir. Formalar istifadəçi daxil olmalarının təsdiqlənməsi və emalı üçün vasitələr təqdim edir, avtomatik HTML kodu yaratmağa və məlumatların server tərəfində doğrulamasına imkan verir.
6. Admin (Admin panel)
Django inteqrasiya olunmuş inzibati panel təqdim edir ki, bu da modelləri idarə etməyə, məlumatlar bazasına qeydlər əlavə etməyə, redaktə etməyə və silməyə imkan verir. O, qeydiyyatdan keçmiş modellər əsasında avtomatik qurulur və məlumatların idarə olunması üçün sürətli interfeys yaradır.
7. Middleware (Aralıq proqram təminatı)
Middleware, HTTP sorğularının və cavablarının emalı səviyyəsində işləyən komponentlərdir. Onlar (məsələn, autentifikasiya, CSRF qorunması) sorğu göndərilməsi və cavab alınması arasında funksionallıq əlavə etməyə imkan verir.
8. Static Files (Statik fayllar)
Django CSS, JavaScript və şəkillər kimi statik faylların idarə edilməsini dəstəkləyir. Bu, statik resursların həm inkişaf prosesi zamanı, həm də yerləşdirilmə mərhələsində təşkil və idarə edilməsini təmin edir.
9. Signals (Siqnallar)
Siqnallar tətbiqin müxtəlif hissələrinin bir-biri ilə əlaqə yaratmasına imkan verir. Onlar müəyyən hadisələr baş verdikdə (məsələn, obyektin məlumatlar bazasına yadda saxlanılmasından sonra) avtomatik olaraq hər hansı bir əməliyyatı yerinə yetirmək üçün faydalıdır.
10. Authentication (Autentifikasiya və avtorizasiya)
Django istifadəçi autentifikasiyası və idarəetmə sistemi təqdim edir. Buraya qeydiyyat, giriş, çıxış, şifrələrin idarə olunması, qruplar və icazələrin idarə edilməsi daxildir.
Django-dan İstifadə Edən Məşhur Layihələr
Django bir çox böyük şirkət və layihə tərəfindən istifadə olunur, məsələn:
- Disqus
- Mozilla
- National Geographic
Django müasir veb tətbiqləri yaratmaq üçün lazım olan bütün alətləri təqdim edən güclü və çevik bir çərçivədir. Sürətli inkişaf, təhlükəsizlik kimi üstünlükləri sayəsində Django bazarda ən populyar çərçivələrdən birinə çevrilib. Həm yeni başlayanlar, həm də təcrübəli tərtibatçılar üçün uyğun bir seçimdir və həm kiçik saytlar, həm də yüksək yüklənməyə malik böyük layihələr üçün idealdır.
